Günlük yaşamda hepimiz zaman zaman kaygı duyarız. Ancak bazı insanlar için bu kaygı, bir düşünceyle başlayıp hızla büyüyen bir endişe zincirine dönüşür. “Ya olursa?” cümlesi, zihinde yankılanan bir alarm gibidir. Bu alarmın adı, çoğu zaman halk arasında evham olarak anılır.
Evham, çoğu kez “fazla düşünmek” ya da “kuruntu yapmak” şeklinde tanımlanır. Oysa psikolojik açıdan bakıldığında, evham yalnızca düşünsel bir süreç değil; zihnin tehlikeyi yanlış yorumlama biçimidir. Beyin, olası tehditleri abartır, olmayan tehlikeleri gerçekmiş gibi algılar.
Evhamın Kökleri: Kontrol İhtiyacı ve Belirsizlik Kaygısı
Evhamın en temelinde, belirsizliğe tahammül edememe yatar. Zihin, kontrol edemediği durumlarda olasılık üretir. “Ya yanlış anlarsa?”, “Ya başına bir şey gelirse?” gibi cümleler, kontrol edememe korkusunun birer yansımasıdır. Evhamlı kişi, kötü bir senaryoyu engelleyemese bile, onu zihninde önden “yaşamayı” tercih eder. Böylece hazırlıklı olduğunu sanır; oysa zihnini sürekli alarm hâlinde tutar.
Bu durum, tıpkı bir duman dedektörünün tost kokusunu yangın zannetmesine benzer. Gerçek bir tehlike olmasa da, beyin sürekli alarmdadır.
Bedenin Evhama Yanıtı:
Evham sadece düşünsel değil, bedensel bir süreçtir. Kalp çarpıntısı, mide sıkışması, nefes darlığı gibi fiziksel belirtilerle kendini gösterebilir. Sürekli “tetikte olma” hâli, bedende kortizol ve adrenalin salgısını artırır. Uzun vadede bu durum yorgunluk, dikkat dağınıklığı ve uykusuzluk gibi sorunlara yol açabilir.
Evhamla Baş Etmenin Yolları:
Fark Etmek: Zihniniz bir endişe döngüsüne girdiğinde, önce bunu fark edin. “Şu anda evham yapıyorum.” demek bile bir başlangıçtır.
Gerçek ile Varsayımı Ayırmak: “Gerçekten elimde kanıt var mı?” sorusunu sorun. Çoğu zaman evham, kanıta değil varsayıma dayanır.
Nefesle Düzenleme: Derin nefes almak, sinir sistemini yatıştırır. Evhamın yükseldiği anlarda 4 saniye nefes alıp, 6 saniye verin.
Zihinsel Mola: Evham düşüncelerine direnmek yerine, onlara kısa bir mesafe koyun. “Bu sadece bir düşünce, bir olasılık.” demek zihni yeniden merkeze taşır.
Farkındalık (Mindfulness): Evham geleceğe yöneliktir; farkındalık ise “şimdi”dedir. Gün içinde kısa farkındalık molaları vermek, zihnin alarm sistemini dengeler.
Evhamı Azaltmanın En Etkili Yolu: Kabullenme
Zihin, belirsizlikten kaçar. Ancak hayatın özü belirsizliktir. Evhamı yenmenin en güçlü yolu, “her şeyi kontrol edemem” gerçeğini kabul etmektir. Bu kabullenme, kaygıyı tamamen yok etmez ama onu yönetilebilir hâle getirir.
Evham, zihnin bizi koruma çabasıdır. Ama bazen bu koruma, bizi yaşadığımız andan uzaklaştırır. Gerçek güvenlik, her şeyi bilmekte değil; bilmediklerimizi kabullenebilmekte yatar.
YORUMLAR