Ders Alabilen Maymunlar ve Unutkan İnsanlar

Bazı bilimsel haberler vardır ki, okurken insanın içinde tuhaf bir huzursuzluk belirir. Geçtiğimiz günlerde karşıma çıkan şu başlık da işte onlardan biriydi: “Araştırmalara göre maymunlar yaptıkları hatalardan ders çıkarıyor.” Hani bir an için durup düşündüm, sonra kendi kendime sordum: Peki ya biz?

Bilim insanlarının yürüttüğü bu deneylerde, maymunlara belirli görevler verilmiş ve hata yaptıklarında nasıl davrandıkları gözlemlenmiş. Sonuç mu? Maymunlar, önceki hatalarından yola çıkarak sonraki hamlelerini değiştiriyor, yani öğreniyorlar. Kısacası hatadan ders alıyorlar.

Evrimsel olarak bize en yakın canlılar olan bu hayvanların, tıpkı bizim gibi deneme-yanılma yoluyla öğrenmeleri elbette şaşırtıcı değil. Asıl şaşırtıcı olan, insanın hâlâ aynı taşlara defalarca basması. Aynı yanlış sözleri tekrar etmesi, aynı hatalı ilişkileri kurması, aynı ekonomik tercihlerle zarara uğraması…

Maymunlar hata yapıyor ve bir dahaki sefere o hatayı tekrarlamıyor. Peki biz neden hâlâ aynı tuzaklara bile bile yürüyoruz? Neden bir seçim hatasını ikinci, hatta üçüncü kez yapabiliyoruz? Neden insan ilişkilerinde gördüğümüz yanlışları görmezden geliyoruz?

Belki de bizi diğer canlılardan ayıran şey sadece konuşmak ya da teknolojik aletler yapmak değil. Aynı zamanda geçmişten ders çıkarmayı gururumuza yedirememek de olabilir. İnsan bazen öyle kibirli ki, hata yaptığını kabul etmektense aynı yolu yürümeyi tercih ediyor. Bu bir çeşit duygusal körlük ve nedense buna “tecrübe” adını veriyoruz.

Maymunlar daha “basit” canlılar ama mesele hata yapmaksa, belki de bizden daha gerçekçiler. Utanmazlar, savunmazlar, suç atmazlar. Hata yaptıklarında sadece durup düşünür, sonra yollarını değiştirirler. Hepsi bu kadar. Belki de öğrenmenin en sade ve en onurlu biçimi budur.

Bu yüzden, o bilimsel haberi okuduktan sonra içimde şöyle bir his oluştu: Eğer bir gün maymunlar da günlük tutmaya başlarsa, belki ilk yazacakları şey şu olur:
“Bugün bir hata yaptım ama aynı hatayı bir daha yapmayacağım.”
Ve belki biz, insanoğlu olarak, bu cümleyi yazmakta hâlâ zorlanıyoruz.