Yıllardır halk arasında mideyi rahatlatıcı, adet düzenleyici ya da serinletici çay olarak kullanılan yarpuz bitkisi, aslında ciddi tehlikeler barındırıyor. Özellikle yağı formunda kullanımı, ölümcül sonuçlar doğurabilecek kadar toksik. Türkiye’nin Marmara ve Akdeniz bölgelerinde akarsu kenarlarında kendiliğinden yetişen bu bitki, geleneksel bilgilerle şifa arayanlar için ciddi bir tehdit haline geldi.
Yarpuz Nedir, Nerelerde Yetişir?
Yarpuz (Latince adıyla Mentha pulegium), nane ailesine mensup, hoş kokulu ve küçük mor çiçeklere sahip bir bitkidir. Türkiye’de doğal yayılış alanı geniştir. Genellikle akarsu ve dere kenarlarında, nemli bölgelerde kendiliğinden yetişir. Marmara, Akdeniz ve Ege bölgelerinde sıkça görülür.
Halk arasında çoğunlukla çay olarak tüketilen yarpuz, kırsal kesimlerde bazı geleneksel tedavi uygulamalarında da kullanılmaktadır. Ancak modern tıbbın dikkatle yaklaştığı bu bitki, özellikle uçucu yağıyla ölümcül zehirlenmelere yol açabilmektedir.
Zehirli Etkisini Oluşturan Madde: Pulegon
Yarpuzun toksik etkilerinin temel kaynağı, uçucu yağında yüksek oranda bulunan pulegon adlı maddedir. Pulegon, vücuda alındıktan sonra karaciğerde metabolize edilirken menthofuran gibi daha toksik bileşiklere dönüşür.
Bu maddeler:
- Karaciğer hücrelerine zarar verir,
- Hücre içi enzimleri bozar,
- Karaciğerde nekroz (hücre ölümü) ve yetmezlik oluşturabilir.
Yapılan bilimsel çalışmalara göre, sadece 5 ml gibi küçük bir miktarda yarpuz yağı dahi ciddi karaciğer hasarına ve hatta ölüme yol açabilir.
Yarpuz Yağı Ölümcül Müdür?
Evet. Özellikle damıtılarak elde edilen saf yarpuz yağı, ölümcül doza ulaşabilecek kadar toksiktir. Vakaların çoğu, yağı çayla karıştırarak içen veya doğrudan tüketen kişilerde görülmüştür. ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) dâhil olmak üzere birçok sağlık otoritesi, yarpuz yağının dâhilen kullanımını kesinlikle yasaklamıştır.
Zehirlenme belirtileri şu şekilde ortaya çıkar:
- Şiddetli mide bulantısı ve kusma
- Karın ağrısı ve ishal
- Baş dönmesi, sersemlik
- Karaciğer enzimlerinde yükselme
- Bilinç kaybı, nöbet
- İleri aşamada karaciğer yetmezliği ve ölüm
Gebeler İçin Daha Tehlikeli: Düşüğe Yol Açabiliyor
Yarpuzun geleneksel kullanımları arasında “adet söktürücü” etkisi de yer alır. Ancak bu etki, aslında rahim kaslarının uyarılmasından kaynaklanır. Bu nedenle yarpuz özellikle gebelerde rahim kasılmalarını tetikleyerek düşük riskini ciddi oranda artırır.
Geçmişte bazı toplumlarda düşük yaptırmak için kullanıldığı da bilinmektedir. Ancak bu tür uygulamalar, sadece bebeğin değil annenin de hayatını riske atmaktadır. Bugün modern tıpta yarpuzun gebelikte kullanımı kesinlikle yasaklıdır.
Antidotu Yok, Tedavi Sadece Destekleyici
Yarpuz yağı zehirlenmesine karşı özel bir antidot bulunmamaktadır. Zehirlenme vakalarında hastalar genellikle yoğun bakım ünitesinde takip altına alınır. Uygulanan tedavi, semptomların hafifletilmesi ve karaciğer fonksiyonlarının desteklenmesine yöneliktir.
Acil müdahale edilmediği takdirde tablo ilerleyerek çoklu organ yetmezliğine kadar gidebilir.
Bitkisel Ürünlere Körü Körüne Güvenmek Hayati Hatalara Yol Açabilir
Doğadan gelen her şey masum değildir. Şifalı bitkilerle ilgili kulaktan dolma bilgilerle hareket etmek, sağlığınızı hatta hayatınızı riske atabilir. Yarpuz bunun en çarpıcı örneklerinden biridir. Sosyal medya ya da geleneksel tavsiyelerle değil, uzman görüşleriyle yönlendirilmiş doğru bilgiye başvurmak şarttır.
Özellikle şu gruplar yarpuzdan kesinlikle uzak durmalıdır:
- Hamile ve emziren kadınlar
- Karaciğer hastaları
- Çocuklar ve yaşlılar
- Tansiyon ve kalp hastaları
Balıkesir’de de Sıklıkla Görülüyor
Yarpuz bitkisi, Türkiye’nin pek çok bölgesinde olduğu gibi Balıkesir’de de sıkça rastlanan doğal türler arasında yer alıyor. Özellikle Manyas, Edremit, Havran ve Sındırgı gibi sulak ve akarsu çevresindeki bölgelerde doğal olarak yetişiyor. Köylerde geleneksel yöntemlerle çay ya da merhem olarak kullanılan bu bitki, görünüşte nane ile karıştırılsa da içerdiği toksik maddeler nedeniyle ciddi sağlık riski taşıyor.
Balıkesir’deki bazı pazarlarda veya yol kenarı tezgâhlarında “doğal nane” adıyla satıldığı da bilinen yarpuz, bitkiyi tanımayan kişiler için gizli bir tehlike oluşturuyor. Bu nedenle bölgedeki vatandaşların, özellikle bitkisel ürünleri tanımadan kullanmamaları büyük önem taşıyor.
Doğal Olan Her Şey Güvenli Değildir
Yarpuz gibi bitkiler, geleneksel kullanım geçmişine rağmen modern tıp açısından tehlikeli sınırdadır. Özellikle uçucu yağların bilinçsizce kullanımı, ölümcül sonuçlar doğurabilir. Sağlık arayışıyla kullanılan her doğal ürün, uzman kontrolünde ve ölçülü şekilde değerlendirilmeli; özellikle internet kaynaklarına temkinli yaklaşılmalıdır.
Şefiye YILDIRIM