Endemik Bitkiler Nedir?

Endemik bitkiler, sadece belirli bir coğrafi bölgede doğal olarak yetişen bitki türleridir. Balıkesir, zengin bitki örtüsüyle Türkiye’nin çeşitlilik açısından zengin illerinden biri olarak öne çıkıyor. Özellikle Kaz Dağları’nın eteklerinde ve yaylalarında nadir bulunan birçok endemik bitki türü bulunmaktadır.

Balıkesir’in Biyoçeşitliliği ve Ekosistem İçindeki Yeri

Bu endemik bitkiler, sadece Balıkesir’in doğal güzelliklerini zenginleştirmekle kalmaz, aynı zamanda bölgenin biyoçeşitliliğine de katkı sağlar. Yerel ekosistemler için önemli olan bu bitki türleri, habitatlarını korumak ve çeşitli canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için önemli bir rol oynarlar. Balıkesir’in ekosistemlerindeki bu özel bitkiler, bölgenin biyolojik dengesini korumada kritik bir rol oynarlar.

BİTKİ ADLARINDA YÖREDEN YANSIMALAR

Balıkesir’de bulunan endemik bitkilerin büyük çoğunluğu Kaz Dağları’nde yer aldığı için Balıkesir va Çanakkale’yi birlikte ele almak gerekiyor. Çanakkale ve Balıkesir’in endemik bitkilerinden bir bölümü antik Troya kent ve uygarlığından isimlerini almışlardır: Çanakkale: Achillea fraasii var trojana, Beta trojana var. trojana (Troya pancarı), Digitalis trojana (Troya yüksük otu), Ranunculus pedatus subsp. trojanus (Troya düğünçiçeği), Sideritis trojana (Troya yayla çayı). Balıkesir: Armeria trojana, Carduus nutans subsp. trojanus (Troya devedikeni), Galium trojanum (Troya yoğurt otu) bunlardandır.

Bazı endemik bitkiler Kazdağının antik dönem ve günümüzdeki ismiyle isimlendirilmişlerdir: Çanakkale: Erysimum idaea, Jasione idaea (Kazdağı uyuzotu). Balıkesir: Astragalus ideae (Kazdağı geveni), Hieracium idae (Kazdağı mercangüşü), Hypericum kazdagensis (Kazdağı koyunkıranı) bunlara örnektir.

Balıkesir’in endemik bitkilerden biri bilimsel ismini Kazdağının zirvesi olan Gargaros (Kartalçimeni) yöresinden almaktadırlar: Bu bitki Crocus gargaricus (Gargaros çiğdemi)’tur.

Endemik bitkilerden bir bölümü isimlerini yörenin ırmaklarından almaktadır. Balıkesir: Hieracium scamandris (Karamenderes mercangüşü), Verbascum simavicum (Simav Çayı Sığırkuyruğu). Çanakkale: Verbascum scamandri (Eskimenderes sığırkuyruğu) bu bitkilere örnektir.

Balıkesir endemik bitkilerinden birisi Troya savaşının önemli kahramanlarından biri olan Odysseus’un ismini taşımaktadır. Bu bitki Centaurea odyssei (Odysseus peygamber çiçeği) dir.

TEHLİKEDEKİ ENDEMİK BİTKİLER

Çanakkale ve Balıkesir’in tehlike altındaki bitkileri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir (8, 9). Tablonun incelenmesiyle de görüleceği gibi Kazdağında yetişen bitkiler yoğun bir tahribatla karşıkarşıyadırlar. Milli Park sınırları içerisinde olmasına karşın herkesin kolayca girebildiği ve yok olmak üzere olan endemik bitkilerini toplayabildiği bir dağdır Kazdağı. Hatta bu toplama faaliyeti evsel tüketimi aşmış, nadir bitkiler pazarlarda satılır hale gelmişlerdir. Kazdağının doruğuna adım attığınızda, yasak olmasına rağmen ızgarasını yakmış, rakısını yudumlayan keyif erbabının yanısıra, torbalarını dağın nadir bitkileriyle tıka basa doldurmuş insanları ve hatta keçi sürülerini bile görebilirsiniz. Bu manzarayı gördükten sonra diğer milli parklarımızın hali nicedir diye sormadan edemezsiniz.

Çanakkale ve Balıkesir’in Yok Olma Tehlikesi Altındaki Endemik Bitkileri

Bitkinin Bilimsel Adı Bitkinin Türkçe Adı Bitkinin Yetiştiği Yer

ÇANAKKALE

Achillea fraasii var. trojana – Kazdağı, Susuzdağı 1500 m,

Allium kurtzianum Yabani soğan Kazdağı, Susuzdağı, mermerli alanlar

Dianthus ingoldbyi Karanfil Gelibolu, Anzak’ta

Peucedanum arenarium subsp. urbanii Domuzkuyruğu Kazdağı, 1500m

Ranunculus pedatus subsp. trojanus Troya düğünçiçeği Erenköy, Menderes Dağı

Tripleurospermum baytopianum (10) – Keşan ve Kadıköy arasındaki Kurudağ’da, 200 metrelerde

Verbascum scamandri Eski Menderes sığırkuyruğu Kazdağında

BALIKESİR

Centaurea sericea Peygamber Çiçeği Dursunbey’de

Papaver somniferum subsp. pullatum Haşhaş

Thymus pulvinatus Kekik Kazdağında bulunan Kapıdağı bölgesinde, 1500-1600 metreler

Endemik Bitkilerin Korunması ve Önemi

Ancak, endemik bitki türleri genellikle tehlike altındadır. İklim değişiklikleri, habitat kaybı ve insan etkisi gibi faktörler, bu nadir bitkilerin varlığını tehdit edebilir. Bu nedenle, Balıkesir’deki yerel yönetimler, çevre kuruluşları ve bilim insanları, bu endemik bitkilerin korunması için çeşitli çalışmalar yürütmektedir.

Sonuç

Balıkesir’in endemik bitki çeşitliliği, sadece bölgenin doğal güzelliklerini zenginleştirmekle kalmaz, aynı zamanda biyoçeşitliliğin korunması ve ekosistem dengesinin sürdürülebilirliği için de hayati bir öneme sahiptir. Bu bitki türlerinin korunması, sadece Balıkesir için değil, genel olarak dünya için önemli bir çaba gerektirir. Şenol TORLAK