Dünyanın dört bir yanına yayılmış Türk devletleri, yıllardır Latin alfabesinden Kiril alfabesine kadar farklı alfabelerle yazılı iletişimini sürdürüyor. Türk Devletleri Teşkilatı’nın çalışmalarıyla oluşturulan ortak alfabe sayesinde bu dağınıklık sona erecek ve kültürel bağlar daha da güçlenecek. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “tarihi bir adım” olarak nitelendirdiği bu yeni alfabe, yalnızca kültürel bütünleşme değil, Türk dünyası arasında dil uyumunu sağlamada da etkili olacak. Ancak, bu ortak alfabeye Türkiye Türkçesindeki 29 harfin yanı sıra 5 yeni harf eklendi ve alfabe 34 harfe çıktı. Peki bu yeni harfler nasıl kullanılacak? İşte detaylar.
Yeni Alfabenin Harfleri: Q, X, Ä, Ñ ve Ū
Ortak alfabenin yeni harflerinden Q ve X, aslında İngilizce ve diğer dillerden aşina olduğumuz karakterler. Ancak diğer üç harf; Ä, Ñ ve Ū, hem sesleri hem de kullanımları açısından Türkiye Türkçesinde pek tanıdık değil. Bu harflerin tanımına ve Türk dillerinde nasıl kullanılacağına yakından bakalım:
- Ä Harfi: Kuzey Avrupa dillerinde de yer alan Ä, daha açık bir “e” sesi veriyor. Azerbaycan alfabesine 1991 yılında dahil edilen bu harf, Kazakça, Tatarca, Türkmence gibi dillerde yer alıyor. Türkiye Türkçesindeki pekmez veya erken gibi kelimelerde kullanılan açık e sesi, Ä harfi ile belirtiliyor. Eğer bu harf kullanılsaydı, örneğin “ben” kelimesi şahıs zamiri olarak bän şeklinde yazılabilirdi.
- X Harfi: Tatarca ve Azerice gibi dillerde zaten kullanılan X harfi, Arapçadaki “hı” sesine karşılık geliyor. Türkiye’de yaygın olarak kullanılan “ıhlamur” kelimesindeki “h” sesi X ile ifade ediliyor. Tatarcada sıkça kullanılan bu harf, daha sert bir h sesi veriyor ve kelime sonlarında belirgin şekilde hissediliyor.
- Q Harfi: Azerice ve Tatarca’da yaygın olan bu harf, Türkiye Türkçesindeki “g” sesine karşılık geliyor ve komşu kelimesi Qomşu şeklinde yazılıyor. Tatarca’da “geniz n’si” olarak da bilinen bu harf, başta İç Anadolu bölgesi olmak üzere Türkiye’nin bazı ağızlarında da var. Özellikle, Saňa ve Deňiz gibi örneklerde kullanımı dikkat çekiyor.
- Ñ Harfi: Bu harf de Tatarca ve Azerice gibi dillerde bulunur. Türk lehçelerinde sıkça kullanılan bu harf, N ve G arasındaki bir sesi temsil eder. Genellikle burundan çıkan bir n sesi olan Ñ, Türkçede “geniz n’si” olarak bilinir ve “baña” gibi kelimelerde sıkça yer bulur.
- Ū Harfi: Türk dilinde bazı lehçelerde duyulan uzun “u” veya “ü” sesine denk gelen bu harf, uzatma ve vurgu amacıyla kullanılır. Türkiye Türkçesindeki şapkalı “û”dan farklı olarak, bu harf Türk dünyasındaki lehçe ve ağızlarda çok daha sık karşımıza çıkıyor.
Yeni Alfabenin Önemi ve Dil Uyumu
Türk Devletleri Teşkilatı tarafından desteklenen ortak alfabe, Türk dilleri arasında daha uyumlu bir yazı dilini mümkün kılacak. Bu harflerin eklenmesi, kelimelerin telaffuzunu doğru yansıtmanın yanı sıra kültürel bağları da güçlendirecek.
Havva ERTÜRK
Kaynak:Onedio