Her yıl ABD merkezli danışmanlık şirketi Mercer ve CFA Institute tarafından hazırlanan Küresel Emeklilik Endeksi, dünya genelindeki emeklilik sistemlerini değerlendiriyor. Raporda, ülkeler üç ana başlık altında inceleniyor:
- Emekli maaşlarının miktarı ve yeterliliği
- Sistemin sürdürülebilirliği
- Sistemin güvenilirliği ve şeffaflığı
2024 yılı itibarıyla 48 ülkenin yer aldığı endekste Hollanda, İzlanda, Danimarka ve İsrail en yüksek puanı alırken, Türkiye sondan dördüncü sırada yer aldı. Türkiye’nin altında yalnızca Filipinler, Arjantin ve Hindistan bulunuyor.
Uzmanlara göre Türkiye’nin emeklilik sisteminde iyileştirme yapılması gereken bazı alanlar bulunuyor:
- Düşük gelirli emeklilere yönelik maaş iyileştirmeleri yapılmalı.
- Özel emeklilik sistemleri teşvik edilmeli ve yaygınlaştırılmalı.
- Emeklilik fonlarında biriken paralara erken erişim sınırlandırılmalı.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından yayımlanan “Bir Bakışta Emeklilik” (Pensions at a Glance) raporuna göre, Türkiye’de yaşlı nüfus arasındaki gelir eşitsizliği en yüksek seviyelerden biri olarak değerlendiriliyor. 2023 yılında yapılan araştırmaya göre, 65 yaş üstü bireylerin gelir dağılımında en fazla eşitsizliğin yaşandığı beş ülke arasında Türkiye yer alıyor.
Emekli maaşları, geçmiş yıllarda asgari ücretin üzerinde seyrederken, zamanla eriyerek bugünkü seviyelere geriledi. 2000’li yılların başında en düşük emekli maaşı, asgari ücretin yaklaşık %130’u iken, günümüzde asgari ücretin %55’ine kadar düştü.
Ekonomistlere göre, 2008’de yapılan değişikliklerle emekli maaşlarının belirlenme sisteminde ciddi revizyonlar yapıldı ve bu değişiklikler emekli gelirlerini olumsuz etkiledi. İşte bazı önemli değişiklikler:
- Aylık bağlama oranı düşürüldü: Önceden %70 olan oran, %50’nin altına çekildi.
- Ekonomik büyümeden emeklilere düşen pay sınırlandı: Daha önce ekonominin büyümesi oranında maaş artışı yapılırken, artık büyümenin yalnızca %30’u yansıtılıyor.
- Çalışmaya devam eden emeklilere yönelik avantajlar kaldırıldı: Daha önce uzun süre çalışan emeklilerin maaşları yükselirken, yeni düzenlemeyle bu durum engellendi.
Türkiye’de emekli maaşları, çalışanların prim ödeme dönemlerine göre hesaplanıyor. Prim sisteminin yanı sıra devlet katkısı da söz konusu. Ancak, yüksek enflasyon nedeniyle emekli maaşlarına yapılan artışlar kısa sürede eriyor.
Örneğin, 2008 yılında emeklilere devlet bütçesinden yapılan katkı %20 seviyesindeyken, günümüzde bu oran %12-13 seviyelerine gerilemiş durumda.
Uzmanlar, emeklilik sisteminin yeniden düzenlenmesi gerektiğini savunuyor. Özellikle en düşük emekli maaşlarının asgari ücret seviyesine çıkarılması ve emekli aylıklarının, çalışma dönemindeki ortalama maaşın %75’inden aşağı düşmemesi gerektiği belirtiliyor.
Ekonomistler ayrıca, bayram ikramiyelerinin zaman içinde enflasyona yenik düştüğüne dikkat çekiyor. Eğer ilk verildiği yıl enflasyona göre güncellenseydi, emekli bayram ikramiyelerinin şu an 8.500 TL civarında olması gerektiği ifade ediliyor.
Türkiye, emekli maaşları açısından dünya sıralamasında son sıralarda yer almaya devam ediyor. Uzmanlara göre, emeklilerin refahını artırmak için kapsamlı reformlar yapılmalı ve emekli maaşları, hayat pahalılığı karşısında korunmalı.
HABER MERKEZİ