Yontma Taş Devri ve Maden (Bakır) Devri’ne ait buluntulardan anlaşıldığına göre M.Ö. 50.000 yılından itibaren Edremit Körfezi’nde yerleşim izleri görülmektedir. Burhaniye bölgesinin ilk sakinlerinin Etrüsk kökenli Pelasglar olduğu ileri sürülmektedir.
Burhaniye’nin kuruluş tarihi kesin olarak bilinmese de ilk kez Misya bölgesinde oturanlar tarafından kurulduğu bilinmektedir. Burhaniye çevresinde ilk iskân yerinin, Burhaniye iskelesi civarındaki Karataş mevkiinde M.Ö. 1443 yılında yerli halk tarafından kurulan, Anahor ya da “at” anlamına gelen Pidasus olduğu tahmin edilmektedir. Bu nedenle, Burhaniye’nin ilk adının Anahor ya da Pidasus olduğunu söylemek mümkündür.
Daha sonra uzun bir süre terk edildiği anlaşılan şehir, M.Ö.VI.yüzılda Lidya Kralı Alyattes’in (M.Ö. 610-560) oğlu ve Krakl Krezüs’ün (M.Ö. 560-546) kardeşi Adramys tarafından Misyalılar’a karşı bir kale olarak yeniden inşa edilmiş ve kurucusunun adından dolayı Adramys adını almıştır. Antik çağda Büyük Misya Bölgesi’nin önemli bir şehri olan Adramys adını almıştır. Antik çağda Büyük Misya Bölgesi’nin önemli bir şehri olan Adramys’in adı daha sonra Adramytteion olarak yerli halkın ağzına yerleşmiştir.
Antik Liman Kalıntıları
Burası sırasıyla Pers, Makedonya, Bergama Krallığı ve Roma İmparatorluğu’nun hakimiyeti altında varlığını sürdürmüştür.
Adramyteion adı tarih boyunca değişerek bütün Körfez Bölgesi’nin adı olan Edremit’e dönüşmüştür. XI.yüzyıl sonlarından itibaren yer değiştirmek zorunda kalmış ve bugünkü Edremit şehri kurulmuştur.
Bugünkü Burhaniye şehir merkezinin bulunduğu yer ise Selçuklular döneminde iskan edilmiştir. Anadolu Selçuklu Sultanı II.Kılıçarslan, Danişmend’lileri ortadan kaldırdıktan sonra onların hanedanından bazı kişileri uçlara bey olarak göndermiştir. Danişmend’li Taylı Bey de, Burhaniye dolaylarına uc beyi olarak görevlendirilmiştir. Taylı Baba ilk olarak bölgedeki göçebe Türkleri toplamış ve İskele yakınlarındaki Taylıeli Köyü’nü kurmuştur. Edremit’i ele geçirip Taylıeli Köyü’nü bugünkü Burhaniye’nin bulunduğu yere taşımıştır.
Bir başka rivayete göre Burhaniye ilçe merkezi 1462’de Fatih Sultan Mehmet’in Midilli ‘nin fethi sırasında Burhaniye bölgesinden geçtiği süreçte, Taylıeli Köyü’nden ovaya inenler tarafından kurulmuş olup, 1484 yılından itibaren burası merkez olmuş ve Madra Dağı’nın suyunu Adramytteion antik şehrine taşıyan Roma Dönemi’ne ait su kemerlerinin buradan geçmesinden dolayı 1484’de Kemer adını almıştır.
Osmanlı Dönemi’nde uzun yıllar Kemer veya Kemer Edremit adıyla bilinen kasaba, Sultan II.Abdülhamid’in 1894 yılında doğan oğlu Şehzade Burhaneddin’e atfen, halkın isteğiyle Burhaniye olarak anılmaya başlanmıştır. 1895 yılında Burhaniye adını alan ilçe, Cumhuriyet Dönemi’nde Harf İnkılâbı’ndan sonra “Bürhaniye” olarak isimlendirilmiştir. Günümüzde Burhaniye adını taşıyan ilçe halk arasında Kemer olarak da isimlendirilmektedir.
Klasik dönemlere gelindiğinde Burhaniye’nin yoğun bir yerleşime sahne olduğu, maden ve orman ürünleri kadar Edremit Körfezi içinde stratejik konumu ile de önem kazandığı görülmektedir. Özellikle bu noktada günümüz Ören Mahallesi’nde yer alan Adramytteion, Körfez’in en uzun iskân edilen şehirlerinden biri olmanın yanında, en önemli ekonomik ve kültürel merkezlerden biri olarak da dikkat çekmektedir.
8 Eylül tarihi ilçemizde kurtuluş günü olarak kutlanmaktadır. Bölgemizde Kuvayı Milliye’nin örgütlenmesini gerçekleştirip, Anadolu’da ilk direniş karargâhlarından biri olarak Ulusal Kurtuluş Savaşımıza omuz veren Burhaniye, 8 Eylül 1922’de düşman işgalinden kurtulmuştur. Kurtuluş gününün çok ilginç ve Türk insanının yaratıcı zekâsının güzel bir örneği olan ünlü “Borazan Çavuş” öyküsü vardır:
Büyük taarruz sonrası bozulan ve hızla Anadolu’yu terk etmeye başlayan işgalci düşmanın Burhaniye´deki birliği de ilçeyi yakıp yıkarak çekilmeye hazırlarken bu durumu öğrenen Burhaniyeli Kuvayı Milliyeciler zekice bir plan yaparak, 8 Eylül 1922 sabaha karşı uygulamaya giriştiler. Borazancı Çavuş Hanay Camiinin minaresinden Türk Ordusu ilçeye girmek üzereymiş gibi hücum borusu çalarak düşmanın paniğe kapılmasını sağlamış, böylece işgalci güçler hiçbir kıyım ve yıkım yapamadan ilçeyi terk etmek zorunda kalmışlardır. Burhaniye halkı her yıl 8 Eylül de kurtuluş gününü coşku dolu törenlerle kutlamaktadır. Burcu DEMİR