Meryem Ana’nın ölümüne atfedilen ve o dönem adada var olan Moshonisi adlı kasabanın katedral kilisesi konumundaki yapının inşa tarihi bilinmemekle birlikte, kaynaklarda bilinen en eski bahsi 1793 yılına aittir. 1821’de patlak veren Yunan İsyanı sırasında hasar görmesinin ardından, 1834 civarına kadar süren çalışmalarla yeniden inşa edildi. 1865’te, kasabadaki diğer kiliselerle birlikte Panayia Kilisesi’ne de bir çan kulesi eklendi. 1873’te tamamlanan Taksiyarhis Kilisesi, kasabanın katedrali hâline geldi. Panayia Kilisesi’nin zaman içerisinde harabeye dönüşerek kullanılmayacak hâle geldiği gerekçesiyle, 1834 civarında tamamlanan yapıya benzer bir şekilde yeniden inşa edilmesine yönelik 1882’de yapılan talep üzerine, 1883’te tamamlanan çalışmalar sonucunda aynı arsa üzerinde yeniden inşa edildi. Cumhuriyetin 1923’teki ilanı sonrasında atıl hâle geldi. 1944’te gerçekleşen depremde ağır hasar gören bina, 1954’te yıktırıldı. Kilisenin bulunduğu arsada günümüzde, enkaz yığınından oluşan bir harabe yer alır.
Kilisenin ilk hâlinin mimari özelliklerine herhangi kaynakta değinilmez. 1883’te, 1834 civarında yeniden inşa edilen yapıyla birebir aynı şekilde tekrar inşa edildiği belirtilen yapının ise bazı kaynaklarda birtakım mimari özelliklerinden bahsedilir. Pembemsi renkteki taştan inşa edilen neoklasik tarzdaki yapı, adadaki en büyük kiliseydi. Üç nefli bir bazilika şeklinde olup 1882 tarihli bir dilekçeye göre yaklaşık 25 m uzunluğa, 20 m genişliğe ve 14 m yüksekliğe sahipti. Yapının üç cephesini çevreleyen iki katlı nartekste, İyon düzenine sahip sütunlar vardı. Yapıyı örten ahşap beşik çatıda, bir kubbenin yanı sıra çeşitli yarım kubbeler mevcuttu. Çan kulesi, yapının güneyinde ve yapıya bitişik bir şekildeydi. Merkezinde kilisenin yer aldığı ve duvarlarla çevrelenen dikdörtgen planlı ve üç girişli avlusunda iki katlı bir yönetim ve misafirhane binası, bir şapel ve tuvaletler konumlanıyordu.
Balıkesir’in Ayvalık ilçesine bağlı Cunda’nın Mithatpaşa Mahallesi’nde, Bakkal Sokağı’nda yer alan kilise günümüzde, yalnızca avlu duvarlarının bir bölümünün görülebildiği bir harabe hâlindedir. Ömer Faruk ALA